Mahkeme boşasa boşanma gerçekleşir mi?
BildirSoru
Lütfen bu sorunun neden bildirilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
Selamun aleyküm hocam:
Hakim benle eşimi boşadı ama eşimin niyeti boşanmak değildi. Sadece imza attı bu boşanma olur mu? Dört mezhebe göre açıklar mısınız?
Cevap ( 1 )
Lütfen bu cevabın neden bildirilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
Mecelle-i ahkami adliyede bu konuda maliki mezhebini baz almıştır. Onlarda boşanma gerçekleşir ve bir bain talak sayılır demişlerdir. Yeni bir nikah ile evlenebilirler.
Mecellei ehkami adliye çoğu İslam ülkelerinde anayasa olarak kabul edilmiştir.
Bizim şafi mezhebinde ise tafsilat gerektirir bu konu hakkında daha önce detaylı bir şekilde kaleme almıştık.
Şahsî kanaatim de bu devirde bu konuda maliki mezhebiyle fetva verilmesi daha uygundur
Soru : Seydalarım resmi olarak mahkemede boşanan çiftlerin nikâhları şafi ve Hanefi mezheplerine göre hükmü nasıldır?
Boşanma gerçekleşiyor mu?
Cevap : Anlaşmalı boşama meselesi :Şafi mezhebine göre :Sarih talakın lafızları üç kelimedir. طلاق، فراق، سراح ve kuvvetli görüşe göre bu kelimelerden sadece طلاق kelimesinin tercümesi iledir. Bunların dışındaki kelimeler her ne kadar halk arasında boşamak için kullanılıp meşhur olsalar da yine kinayedir.
Buna örnek olarakta boşama kelimesini göstere biliriz. Çünkü boşama kelimesi خلية maddesinin tercümesidir. Bu da kinaye lafızlarındandır.
Şafii mezhebinde fetva bununladır her ne kadar imam Rafii.(الرافعي) kinaye lafızların boşamak için kullanılıp ve boşama için meşhur olduğunda kinayeden çıkıp sarih olur dese de, Şafi mezhebinde fetva imam Nevevinin görüşüyledir. Şafi mezhebinde sarih olsun kinaye olsun bir yada iki talakla boşama rec’i talaktır, bain değildir. Buna binaen eğer koca hakim karşısında boşadım kelimesini bir yada iki kere kullanmışsa ve boşanmaya da niyet etmişse rec’i talakla bir yada iki talakı gitmiştir.
İddet döneminde nikah tazelemeden ric’et yapabilir.İddet bitsede yeni bir nikahla eşiyle evlenebilir. Fakat boşadım kelimesinin telaffuzu esnasında boşanmaya niyet etmemişse o zaman boşanma olmamış demektir, hakimi kandırmaktır. Eğer üç kere boşadım kelimesini hakim karşısında telaffuz etmişse yine niyetinde boşama yoksa şafi mezhebinde kuvvetli görüşe göre boşama gerçekleşmez. Fakat niyet etmişse o zaman her üç talakta gitmiş olup ve beynunetul Kübra gerçekleşmiştir. Artık başka bir erkekle evlenmeden ve oda onu boşamadan kocasıyla evlenemez.
Hanefilerde ise : Kinaye lafızlar bir halkın örfünde boşamak için meşhur olduğunda kinayeden çıkıp artık sarih hükmündedir. boşama kelimesi gibi. Hanefi mezhebinde kinaye lafızlar bir kaç tane hariç diğerleri bain talaktır. Sarih lafızlar ise ric’idir. Demek ki boşama kelimesi ile boşanma Hanefi mezhebinde sarih olduğu için ric’idir. Demek ki bir yada iki kere boşadım kelimesini hakim karşısında kullanmışsa niyetine bakılmaksızın bir yada iki talak gitmiştir. Kocası iddet döneminde ric’et yapabilir nikahını yenilemesine gerek yoktur. Fakat eğer üç kere boşadım kelimesini hakim karşısında telaffuz etmişse o zaman beynunetul kubra gerçekleşmiştir. Karısı tamamıyla boşanmıştır. Artık ancak başka biriyle evlenip daha sonra oda onu boşasa, ancak o zaman geri kocasıyla evlenebilir. Cumhure göre aynı mecliste üç talakla boşamak her üç talakta gider beynunetul Kübra gerçekleşir. Fakat asri alimlerin çoğu bir mecliste üç talakla boşanmayı ibni teymiyey’le meşhur olan görüşle yani bir talak sayıyorlar geriye iki talak kalıyor fetvasını veriyorlar. Demek ki mahkemede anlaşmalı boşanmayı kocanın ifadesine başvurmak lazım hangi lafızları kullanmış kaç kere kullanmış ona göre hüküm verilir.
Not :Hanefi mezhebinde ve Hanbeli mezhebinde de mutemed görüşe göre kinayi lafızlar da, karine varsa ki, bu lafzı boşama için kullanmış, niyete bakılmaksızın boşama gerçekleşir. Mesela mahkemede hakim karşısında kinaye lafızla, boşama için bir lafız kullansa her ne kadar daha sonra niyetim de boşama yoktu desede boşama gerçekleşir . Çünkü burda mehkeme heyeti boşama meselesi için toplanmıştır ve bu karine sayılır. Fakat şafi, maliki ve Hanbeli mezhebinde ki diğer görüşe göre Kinay-i lafızlar da karine yaterli değildir be niyete bakılır eğer deseki niyetimde boşama yoktu, bu kelimeyi boşama niyetine kullanmamışım o zaman boşanma gerçekleşmez.
(Musab Sezgin)
ﻛﺘﺎﺏ اﻟﻄﻼﻕ
ﻳﺸﺘﺮﻁ ﻟﻨﻔﻮﺫﻩ اﻟﺘﻜﻠﻴﻒ
ﺇﻻ اﻟﺴﻜﺮاﻥ.
ﻭﻳﻘﻊ ﺑﺼﺮﻳﺤﻪ ﺑﻼ ﻧﻴﺔ، ﻭﺑﻜﻨﺎﻳﺔ ﺑﻨﻴﺔ،
ﻓﺼﺮﻳﺤﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﻭﻛﺬا اﻟﻔﺮاﻕ ﻭاﻟﺴﺮاﺡ ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺸﻬﻮﺭ ﻛﻄﻠﻘﺘﻚ ﻭﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ﻭﻣﻄﻠﻘﺔ ﻭﻳﺎ ﻃﺎﻟﻖ، ﻻ ﺃﻧﺖ ﻃﻼﻕ ﻭاﻟﻄﻼﻕ ﻓﻲ اﻷﺻﺢ.
ﻭﺗﺮﺟﻤﺔ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﻟﻌﺠﻤﻴﺔ ﺻﺮﻳﺢ ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺬﻫﺐ
ﻭﺃﻃﻠﻘﺘﻚ ﻭﺃﻧﺖ ﻣﻄﻠﻘﺔ ﻛﻨﺎﻳﺔ، ﻭﻟﻮ اﺷﺘﻬﺮ ﻟﻔﻆ ﻟﻠﻄﻼﻕ ﻛﺎﻟﺤﻼﻝ ﺃﻭ ﺣﻼﻝ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻲ ﺣﺮاﻡ ﻓﺼﺮﻳﺢ ﻓﻲ اﻷﺻﺢ. ﻗﻠﺖ: اﻷﺻﺢ ﺃﻧﻪ ﻛﻨﺎﻳﺔ، ﻭاﻟﻠﻪ ﺃﻋﻠﻢ.
ﻭﻛﻨﺎﻳﺘﻪ ﻛﺄﻧﺖ ﺧﻠﻴﺔ ﺑﺮﻳﺔ ﺑﺘﺔ ﺑﺘﻠﺔ ﺑﺎﺋﻦ اﻋﺘﺪﻱ اﺳﺘﺒﺮﺋﻲ ﺭﺣﻤﻚ اﻟﺤﻘﻲ ﺑﺄﻫﻠﻚ، ﺣﺒﻠﻚ ﻋﻠﻰ ﻏﺎﺭﺑﻚ، ﻻ ﺃﻧﺪﻩ ﺳﺮﺑﻚ، اﻋﺰﺑﻲ اﻏﺮﺑﻲ ﺩﻋﻴﻨﻲ
ﻭﺩﻋﻴﻨﻲ ﻭﻧﺤﻮﻫﺎ، ﻭاﻹﻋﺘﺎﻕ ﻛﻨﺎﻳﺔ ﻃﻼﻕ ﻭﻋﻜﺴﻪ.
ﻭﻟﻴﺲ اﻟﻄﻼﻕ ﻛﻨﺎﻳﺔ ﻇﻬﺎﺭ ﻭﻋﻜﺴﻪ.
منهاج للإمام النووي
ﺃﻭﻻ: اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻭاﻟﻜﻨﺎﺋﻲ:
34 – اﺗﻔﻖ اﻟﻔﻘﻬﺎء (1) ، ﻋﻠﻰ ﺃﻥ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻓﻲ اﻟﻄﻼﻕ ﻫﻮ: ﻣﺎ ﻟﻢ ﻳﺴﺘﻌﻤﻞ ﺇﻻ ﻓﻴﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ، ﻟﻐﺔ ﺃﻭ ﻋﺮﻓﺎ، ﻭﻋﺮﻑ ﻛﺬﻟﻚ ﺑﺄﻧﻪ: ﻣﺎ ﺛﺒﺖ ﺣﻜﻤﻪ اﻟﺸﺮﻋﻲ ﺑﻼ ﻧﻴﺔ، ﻭﻟﻴﺲ ﺑﻴﻦ اﻟﺘﻌﺮﻳﻔﻴﻦ ﺗﻨﺎﻑ، ﺑﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ، ﻓﺎﻷﻭﻝ ﺗﻌﺮﻳﻔﻪ ﺑﺤﺴﺐ اﻟﻠﻔﻆ اﻟﻤﺴﺘﻌﻤﻞ ﻓﻴﻪ، ﻭاﻟﺜﺎﻧﻲ ﺑﺤﺴﺐ اﻷﺛﺮ اﻟﻨﺎﺗﺞ ﻋﻨﻪ.
ﻛﻤﺎ اﺗﻔﻘﻮا ﻋﻠﻰ ﺃﻥ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ ﻓﻲ اﻟﻄﻼﻕ ﻫﻮ: ﻣﺎ ﻟﻢ ﻳﻮﺿﻊ اﻟﻠﻔﻆ ﻟﻪ، ﻭاﺣﺘﻤﻠﻪ ﻭﻏﻴﺮﻩ، ﻓﺈﺫا ﻟﻢ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ ﺃﺻﻼ ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﻛﻨﺎﻳﺔ، ﻭﻛﺎﻥ ﻟﻐﻮا ﻟﻢ ﻳﻘﻊ ﺑﻪ ﺷﻲء (1) . ﻭاﺗﻔﻘﻮا ﻋﻠﻰ ﺃﻥ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻳﻘﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﻐﻴﺮ ﻧﻴﺔ، ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺑﺎﻟﻨﻴﺔ اﻟﻤﻨﺎﻗﻀﺔ ﻗﻀﺎء ﻓﻘﻂ، ﻭﻋﻠﻰ ﺫﻟﻚ ﻓﻠﻮ ﺃﻃﻠﻖ اﻟﻠﻔﻆ اﻟﺼﺮﻳﺢ، ﻭﻗﺎﻝ: ﻟﻢ ﺃﻧﻮ ﺑﻪ ﺷﻴﺌﺎ ﻭﻗﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ، ﻭﻟﻮ ﻗﺎﻝ: ﻧﻮﻳﺖ ﻏﻴﺮ اﻟﻄﻼﻕ ﻟﻢ ﻳﺼﺪﻕ ﻗﻀﺎء ﻭﺻﺪﻕ ﺩﻳﺎﻧﺔ، ﻫﺬا ﻣﺎ ﻟﻢ ﻳﺤﻒ ﺑﺎﻟﻠﻔﻆ ﻣﻦ ﻗﺮاﺋﻦ اﻟﺤﺎﻝ ﻣﺎ ﻳﺪﻝ ﻋﻠﻰ ﺻﺪﻕ ﻧﻴﺘﻪ ﻓﻲ ﺇﺭاﺩﺓ ﻏﻴﺮ اﻟﻄﻼﻕ، ﻓﺈﻥ ﻭﺟﺪﺕ ﻗﺮﻳﻨﺔ ﺗﺪﻝ ﻋﻠﻰ ﻋﺪﻡ ﻗﺼﺪﻩ اﻟﻄﻼﻕ ﺻﺪﻕ ﻗﻀﺎء ﺃﻳﻀﺎ، ﻭﻟﻢ ﻳﻘﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻃﻼﻕ، ﻭﺫﻟﻚ ﻛﻤﺎ ﺇﺫا ﺃﻛﺮﻩ ﻋﻠﻰ اﻟﻄﻼﻕ ﻓﻄﻠﻖ ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻏﻴﺮ ﻧﺎﻭ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ، ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﻳﻘﻊ ﺩﻳﺎﻧﺔ ﻭﻻ ﻗﻀﺎء ﻟﻘﺮﻳﻨﺔ اﻹﻛﺮاﻩ (2) . ﻭﻫﺬا ﻟﺪﻯ اﻟﺠﻤﻬﻮﺭ، ﻭﺧﺎﻟﻒ اﻟﺤﻨﻔﻴﺔ ﻭﻗﺎﻟﻮا ﺑﻮﻗﻮﻉ اﻟﻄﻼﻕ ﻣﻦ اﻟﻤﻜﺮﻩ ﻛﻤﺎ ﺗﻘﺪﻡ. ﺃﻣﺎ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ ﻓﻼ ﻳﻘﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﺇﻻ ﻣﻊ اﻟﻨﻴﺔ، ﺫﻟﻚ ﺃﻥ اﻟﻠﻔﻆ ﻳﺤﺘﻤﻞ اﻟﻄﻼﻕ ﻭﻏﻴﺮﻩ، ﻓﻼ ﻳﺼﺮﻑ ﺇﻟﻰ اﻟﻄﻼﻕ ﺇﻻ ﺑﺎﻟﻨﻴﺔ، ﻭﺃﻣﺎ ﻭﻗﻮﻋﻪ ﺑﺎﻟﻨﻴﺔ ﻓﻸﻥ اﻟﻠﻔﻆ ﻳﺤﺘﻤﻠﻪ، ﻓﻴﺼﺮﻑ ﺇﻟﻴﻪ ﺑﻬﺎ. ﻭﻗﺪ ﺃﻟﺤﻖ اﻟﻤﺎﻟﻜﻴﺔ اﻟﻜﻨﺎﻳﺎﺕ اﻟﻈﺎﻫﺮﺓ
ﺑﺎﻟﺼﺮﻳﺢ، ﻓﺄﻭﻗﻌﻮا اﻟﻄﻼﻕ ﺑﻬﺎ ﺑﻐﻴﺮ ﻧﻴﺔ، ﻭﻫﻲ اﻟﻜﻨﺎﻳﺎﺕ اﻟﺘﻲ ﺗﺴﺘﻌﻤﻞ ﻓﻲ اﻟﻄﻼﻕ ﻛﺜﻴﺮا ﻭﺇﻥ ﻟﻢ ﺗﻮﺿﻊ ﻟﻪ ﻓﻲ اﻷﺻﻞ، ﻭﻫﻲ ﻟﻔﻆ: اﻟﻔﺮاﻕ ﻭاﻟﺴﺮاﺡ. ﻭاﻟﺤﻨﺎﺑﻠﺔ ﻣﻊ اﻟﻤﺎﻟﻜﻴﺔ ﻫﻨﺎ ﻓﻲ ﻗﻮﻝ اﻟﻘﺎﺿﻲ، ﺇﻻ ﺃﻥ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻛﻼﻡ اﻟﺨﺮﻗﻲ ﺃﻧﻪ ﻻ ﻳﻘﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﻧﻴﺔ ﻣﻄﻠﻘﺎ.
35 – ﻭﻫﻞ ﻳﺤﻞ ﻣﺤﻞ اﻟﻨﻴﺔ ﻗﺮاﺋﻦ اﻟﺤﺎﻝ ﻓﻲ ﻭﻗﻮﻉ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﻟﻜﻨﺎﻳﺔ ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﻧﻴﺔ؟ . ﺫﻫﺐ اﻟﺤﻨﻔﻴﺔ ﻭاﻟﺤﻨﺎﺑﻠﺔ ﻓﻲ اﻟﻤﻌﺘﻤﺪ ﺇﻟﻰ ﺃﻥ ﻗﺮاﺋﻦ اﻟﺤﺎﻝ ﻛﺎﻟﻨﻴﺔ ﻓﻲ ﻭﻗﻮﻉ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﻟﻠﻔﻆ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ، ﻛﻤﺎ ﻟﻮ ﻗﺎﻝ ﻟﺰﻭﺟﺘﻪ ﻓﻲ ﺣﺎﻟﺔ ﻏﻀﺐ: اﻟﺤﻘﻲ ﺑﺄﻫﻠﻚ، ﻓﺈﻧﻪ ﻃﻼﻕ ﻭﻟﻮ ﻟﻢ ﻳﻨﻮﻩ، ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺇﺫا ﻛﺎﻥ ﻓﻲ ﺣﺎﻟﺔ ﻣﺴﺎءﻟﺔ اﻟﻄﻼﻕ. ﻭﺫﻫﺐ اﻟﻤﺎﻟﻜﻴﺔ، ﻭاﻟﺸﺎﻓﻌﻴﺔ، ﻭاﻟﺤﻨﺎﺑﻠﺔ ﻓﻲ ﺭﻭاﻳﺔ ﺇﻟﻰ ﻋﺪﻡ اﻻﻋﺘﺪاﺩ ﺑﻘﺮاﺋﻦ اﻟﺤﺎﻝ ﻫﻨﺎ، ﻓﻼ ﻳﻘﻊ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﻟﻠﻔﻆ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺇﻻ ﺇﺫا ﻧﻮاﻩ ﻣﻄﻠﻘﺎ. ﻭﻗﺪ ﺫﻫﺐ اﻟﻔﻘﻬﺎء ﺇﻟﻰ ﺃﻥ اﻷﻟﻔﺎﻅ اﻟﺼﺮﻳﺤﺔ ﻓﻲ اﻟﻄﻼﻕ ﻫﻲ ﻣﺎﺩﺓ (ﻃﻠﻖ) ﻭﻣﺎ اﺷﺘﻖ ﻣﻨﻬﺎ ﻟﻐﺔ ﻭﻋﺮﻓﺎ، ﻣﺜﻞ: ﻃﻠﻘﺘﻚ، ﻭﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ، ﻭﻣﻄﻠﻘﺔ.
ﻓﻠﻮ ﻗﺎﻝ ﻟﻬﺎ: ﺃﻧﺖ ﻣﻄﻠﻘﺔ ﺑﺎﻟﺘﺨﻔﻴﻒ ﻛﺎﻥ ﻛﻨﺎﻳﺔ، ﻓﻼ ﻳﻘﻊ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﻪ ﺇﻻ ﺑﺎﻟﻨﻴﺔ. ﻭﻗﺪ ﺗﻘﺪﻣﺖ اﻹﺷﺎﺭﺓ ﺇﻟﻰ ﺃﻥ اﻟﻤﺎﻟﻜﻴﺔ ﺃﻧﺰﻟﻮا
اﻟﻜﻨﺎﻳﺎﺕ اﻟﻤﺸﻬﻮﺭﺓ ﻣﻨﺰﻟﺔ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻓﻲ ﻭﻗﻮﻉ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﻬﺎ ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﻧﻴﺔ، ﻭﺇﻥ ﻟﻢ ﻳﻌﺪﻭﻫﺎ ﻣﻦ اﻟﺼﺮﻳﺢ (1) . ﻭﺫﻫﺐ اﻟﺸﺎﻓﻌﻴﺔ ﻓﻲ اﻟﻤﺸﻬﻮﺭ ﻭاﻟﺤﻨﺎﺑﻠﺔ، ﺇﻟﻰ ﺃﻥ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﺃﻟﻔﺎﻅ ﺛﻼﺛﺔ ﻫﻲ: اﻟﻄﻼﻕ ﻭاﻟﻔﺮاﻕ ﻭاﻟﺴﺮاﺡ، ﻭﻣﺎ اﺷﺘﻖ ﻣﻨﻬﺎ ﻟﻐﺔ ﻭﻋﺮﻓﺎ، ﻣﺜﻞ: ﻃﻠﻘﺘﻚ، ﻭﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ، ﻭﻣﻄﻠﻘﺔ، ﻓﻠﻮ ﻗﺎﻝ: ﺃﻧﺖ ﻣﻄﻠﻘﺔ ﺑﺎﻟﺘﺨﻔﻴﻒ ﻛﺎﻥ ﻛﻨﺎﻳﺔ، ﻟﻌﺪﻡ اﺷﺘﻬﺎﺭﻩ ﻓﻲ اﻟﻄﻼﻕ. ﻭﺃﻣﺎ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ ﻓﻤﺎ ﻭﺭاء اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻣﻦ اﻷﻟﻔﺎﻅ ﻣﻤﺎ ﻳﺤﺘﻤﻞ اﻟﻄﻼﻕ ﻛﻠﻔﻆ: اﻋﺘﺪﻱ، ﻭاﺳﺘﺒﺮﺋﻲ ﺭﺣﻤﻚ، ﻭاﻟﺤﻘﻲ ﺑﺄﻫﻠﻚ، ﻭﺃﻧﺖ ﺧﻠﻴﺔ، ﻭﺃﻧﺖ ﻣﻄﻠﻘﺔ ﺑﻐﻴﺮ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻭﻧﺤﻮ ﺫﻟﻚ (2) . ﻭﻧﺺ اﻟﺤﻨﻔﻴﺔ ﻋﻠﻰ ﻭﻗﻮﻉ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﻟﻠﻔﻆ اﻟﻤﺼﺤﻒ، ﺛﻢ ﺇﻥ ﻛﺎﻥ اﻟﻠﻔﻆ ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻭﻗﻊ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﻪ ﺑﻐﻴﺮ ﻧﻴﺔ، ﻛﻠﻔﻆ: ﻃﻼﻍ، ﻭﺗﻼﻍ، ﻭﻃﻼﻙ، ﻭﺗﻼﻙ. . . ﺑﻼ ﻓﺮﻕ ﺑﻴﻦ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ اﻟﻤﻄﻠﻖ ﻋﺎﻟﻤﺎ ﺃﻭ ﺟﺎﻫﻼ، ﺇﻻ ﺃﻥ ﻳﻘﻮﻝ اﻟﻤﻄﻠﻖ: ﺗﻌﻤﺪﺕ اﻟﺘﺼﺤﻴﻒ ﻫﺬا ﻟﻠﺘﺨﻮﻳﻒ ﺑﻪ، ﻭﻳﺤﻒ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻗﺮاﺋﻦ اﻟﺤﺎﻝ ﻣﺎ ﻳﺼﺪﻗﻪ، ﻛﺎﻹﺷﻬﺎﺩ ﻋﻠﻰ ﺫﻟﻚ ﻗﺒﻞ
اﻟﻄﻼﻕ، ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﻳﻘﻊ ﺑﻪ ﺷﻲء ﻋﻠﻰ اﻟﻤﻔﺘﻰ ﺑﻪ، ﻭﺇﻻ ﻭﻗﻊ اﻟﻄﻼﻕ (1) . ﻭﻟﻢ ﻳﺤﺼﺮ اﻟﻔﻘﻬﺎء اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻓﻲ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﻟﻌﺮﺑﻴﺔ، ﺑﻞ ﺃﻃﻠﻘﻮﻩ ﻓﻴﻬﺎ ﻭﻓﻲ ﻏﻴﺮﻫﺎ، ﻭﺫﻛﺮﻭا ﺃﻟﻔﺎﻇﺎ ﺑﺎﻟﻔﺎﺭﺳﻴﺔ ﻭاﻟﺘﺮﻛﻴﺔ ﻳﻘﻊ ﺑﻬﺎ اﻟﻄﻼﻕ ﺻﺮﻳﺤﺎ ﺑﻐﻴﺮ ﻧﻴﺔ، ﻣﺜﻞ: ” ﺳﺎﻥ ﺑﻮﺵ ” ﺑﺎﻟﺘﺮﻛﻴﺔ ” ﻭﺑﻬﺸﺘﻢ ” ﺑﺎﻟﻔﺎﺭﺳﻴﺔ، ﻭﻗﺪ ﺟﺮﻯ ﻓﻲ ﻫﺬﻩ اﻷﻟﻔﺎﻅ ﺑﻌﺾ اﺧﺘﻼﻑ ﺑﻴﻨﻬﻢ، ﺃﻫﻲ ﻣﻦ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﺃﻡ ﻣﻦ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ؟ ﻭاﻟﺤﻘﻴﻘﺔ ﺃﻥ ﻣﺮﺩ ﺫﻟﻚ ﺇﻟﻰ ﻣﻦ ﻳﻌﻠﻢ ﺑﻬﺬﻩ اﻟﻠﻐﺎﺕ ﻭاﻷﻋﺮاﻑ (2) .
ﻣﺎ ﻳﻘﻊ ﺑﺎﻟﺼﺮﻳﺢ ﻭاﻟﻜﻨﺎﺋﻲ ﻣﻦ اﻟﻄﻼﻕ:
36 – ﺫﻫﺐ ﺟﻤﻬﻮﺭ اﻟﻔﻘﻬﺎء (3) ﺇﻟﻰ ﺃﻥ ﻃﻼﻕ اﻟﺰﻭﺝ ﻳﻜﻮﻥ ﺭﺟﻌﻴﺎ ﺩاﺋﻤﺎ ﻭﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﺑﺎﺋﻨﺎ ﺇﻻ ﻓﻲ ﺃﺣﻮاﻝ ﺛﻼﺙ، ﻭﻫﻲ:
ﺃ – اﻟﻄﻼﻕ ﻗﺒﻞ اﻟﺪﺧﻮﻝ، ﻭﻳﻜﻮﻥ ﺑﺎﺋﻨﺎ.
ﺑ – اﻟﻄﻼﻕ ﻋﻠﻰ ﻣﺎﻝ، ﻭﻳﻜﻮﻥ ﺑﺎﺋﻨﺎ ﺿﺮﻭﺭﺓ ﻭﺟﻮﺏ اﻟﻤﺎﻝ ﺑﻪ ﻋﻠﻰ اﻟﺰﻭﺟﺔ، ﺫﻟﻚ ﺃﻧﻬﺎ ﻟﻢ ﺗﺒﺬﻟﻪ ﻟﻪ ﺇﻻ ﻟﺒﻴﻨﻮﻧﺘﻬﺎ.
ﺟ – اﻟﻄﻼﻕ اﻟﺜﻼﺙ، ﻭﺫﻟﻚ ﺿﺮﻭﺭﺓ ﻭﻗﻮﻉ اﻟﺒﻴﻨﻮﻧﺔ اﻟﻜﺒﺮﻯ ﺑﻪ، ﺑﻨﺺ اﻵﻳﺔ اﻟﻜﺮﻳﻤﺔ: {
ﻓﺈﻥ ﻃﻠﻘﻬﺎ ﻓﻼ ﺗﺤﻞ ﻟﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﺣﺘﻰ ﺗﻨﻜﺢ ﺯﻭﺟﺎ ﻏﻴﺮﻩ}
(1) . ﻫﺬا ﺇﻟﻰ ﺟﺎﻧﺐ ﺃﺣﻮاﻝ ﻳﻜﻮﻥ اﻟﻄﻼﻕ ﻓﻲ ﺑﻌﻀﻬﺎ ﺑﺎﺋﻨﺎ ﺇﺫا ﻛﺎﻥ ﺑﺤﻜﻢ اﻟﻘﺎﺿﻲ، ﻛﺎﻟﺘﻔﺮﻳﻖ ﻟﻠﻐﻴﺒﺔ، ﻭاﻟﺘﻔﺮﻳﻖ ﻟﻹﻳﻼء، ﻭاﻟﺘﻔﺮﻳﻖ ﻟﻠﻌﻴﺐ، ﻭاﻟﺘﻔﺮﻳﻖ ﻟﻠﺸﻘﺎﻕ ﻭاﻟﻀﺮﺭ، ﻭاﻟﺘﻔﺮﻳﻖ ﻟﻹﻋﺴﺎﺭ ﺑﺎﻟﻨﻔﻘﺔ.
ﻭﺫﻫﺐ اﻟﺤﻨﻔﻴﺔ ﺇﻟﻰ ﺃﻥ اﻟﻜﻨﺎﺋﻲ ﻳﻘﻊ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﻪ ﺑﺎﺋﻨﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ، ﺇﻻ ﺃﻟﻔﺎﻇﺎ ﻗﻠﻴﻠﺔ ﻗﺪﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﻟﻔﻆ اﻟﻄﻼﻕ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻓﻴﻬﺎ، ﻓﻴﻜﻮﻥ ﺭﺟﻌﻴﺎ، ﻣﺜﻞ: اﻋﺘﺪﻱ، ﻭاﺳﺘﺒﺮﺋﻲ ﺭﺣﻤﻚ، ﻭﺃﻧﺖ ﻭاﺣﺪﺓ. ﻭاﻟﺘﻘﺪﻳﺮ: ﻃﻠﻘﺘﻚ ﻓﺎﻋﺘﺪﻱ، ﻭﻃﻠﻘﺘﻚ ﻓﺎﺳﺘﺒﺮﺋﻲ ﺭﺣﻤﻚ، ﻭﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ﻃﻠﻘﺔ ﻭاﺣﺪﺓ (2) . ﺃﻣﺎ اﻟﺼﺮﻳﺢ ﻓﻴﻘﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﺭﺟﻌﻴﺎ ﺑﺸﺮﻭﻁ، ﻭﻫﻲ:
اﻷﻭﻝ: ﻳﻜﻮﻥ ﺑﻌﺪ اﻟﺪﺧﻮﻝ، ﻓﺈﺫا ﻛﺎﻥ ﻗﺒﻞ اﻟﺪﺧﻮﻝ ﻭﻗﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﺋﻨﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ، ﺳﻮاء ﺃﻛﺎﻥ ﺑﻠﻔﻆ ﺻﺮﻳﺢ ﺃﻡ ﺑﻠﻔﻆ ﻛﻨﺎﺋﻲ.
اﻟﺜﺎﻧﻲ: ﺃﻥ ﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻘﺮﻭﻧﺎ ﺑﻌﻮﺽ، ﻓﺈﻥ ﻗﺮﻥ ﺑﻌﻮﺽ (ﻃﻼﻕ ﻋﻠﻰ ﻣﺎﻝ) ﻛﺎﻥ ﺑﺎﺋﻨﺎ.
اﻟﺜﺎﻟﺚ: ﺃﻥ ﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻘﺮﻭﻧﺎ ﺑﻌﺪﺩ اﻟﺜﻼﺙ ﻟﻔﻈﺎ ﺃﻭ ﺇﺷﺎﺭﺓ ﺃﻭ ﻛﺘﺎﺑﺔ، ﻭﺃﻥ ﻻ ﻳﻜﻮﻥ اﻟﺜﺎﻟﺚ
ﺑﻌﺪ ﻃﻠﻘﺘﻴﻦ ﺳﺎﺑﻘﺘﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ، ﺭﺟﻌﻴﺘﻴﻦ ﺃﻭ ﺑﺎﺋﻨﺘﻴﻦ؛ ﻷﻥ اﻟﻄﻼﻕ اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﺇﻻ ﺑﺎﺋﻨﺎ ﺑﻴﻨﻮﻧﺔ ﻛﺒﺮﻯ.
اﻟﺮاﺑﻊ: ﺃﻥ ﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻮﺻﻮﻓﺎ ﺑﺼﻔﺔ ﺗﻨﺒﺊ ﻋﻦ اﻟﺒﻴﻨﻮﻧﺔ، ﺃﻭ ﺗﺪﻝ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﺣﺮﻑ اﻟﻌﻄﻒ، ﻛﻘﻮﻟﻪ ﻟﻬﺎ: ﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ﺑﺎﺋﻨﺎ، ﺑﺨﻼﻑ: ﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ﻭﺑﺎﺋﻦ، ﻓﺈﻧﻪ ﻳﻘﻊ ﺑﺎﻷﻭﻟﻰ ﻃﻠﻘﺔ ﺭﺟﻌﻴﺔ، ﻭﺑﺎﻟﺜﺎﻧﻴﺔ ﻃﻠﻘﺔ ﺑﺎﺋﻨﺔ، ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ﻃﻠﻘﺔ ﺗﻤﻠﻜﻴﻦ ﺑﻬﺎ ﻧﻔﺴﻚ، ﻓﺈﻧﻪ ﺑﺎﺋﻦ.
اﻟﺨﺎﻣﺲ: ﺃﻥ ﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﺸﺒﻬﺎ ﺑﻌﺪﺩ ﺃﻭ ﺻﻔﺔ ﺗﺪﻝ ﻋﻠﻰ اﻟﺒﻴﻨﻮﻧﺔ، ﻛﺄﻥ ﻳﻘﻮﻝ ﻟﻬﺎ: ﺃﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ﻣﺜﻞ ﻫﺬﻩ ﻭﻳﺸﻴﺮ ﺑﺄﺻﺎﺑﻌﻪ اﻟﺜﻼﺛﺔ، ﻓﺈﻧﻬﺎ ﺗﺒﻴﻦ ﻣﻨﻪ ﺑﺜﻼﺙ ﻃﻠﻘﺎﺕ. ﻓﺈﺫا ﺗﺨﻠﻒ ﺷﺮﻁ ﻣﻦ ﻫﺬﻩ اﻟﺸﺮﻭﻁ ﻭﻗﻊ ﺑﻪ اﻟﻄﻼﻕ ﺑﺎﺋﻨﺎ (1) .
موسوعة الفقهية الكويتية